Dušan Džamonja je u početku figurativne elemente svodio na dinamičke, napete oblike simboličnih značenja. Sklon tehničkim i oblikovnim eksperimentima; primenjivao je novi vajarski materijal (gvžđe, staklo, žica, crni beton) i koristio neklasične postupke obrade; skulpture je kovao, zavarivao ili gradio povezivanjem različitih materijala. U delima nastalima nakon 1957. potpuno je napustio realan motiv i gradio slobodne prostorne konstrukcije izvanredne geometrijske čistoće i organske vitalnosti, skulpture kompaktnih ili rasečenih kugli. U tom razdoblju radio je tzv. gvozdene tapiserije ili slobodne skulpture sugestivnog djelovanja (Rozeta). U spomeničkoj plastici gradio je slobodna plastička tela jasnih simboličnih poruka, u kojima se psihološki kontrasti postižu upotrebom različitih materijala (gvožđe – staklo, beton – metal).

Izbor radova Dušana Džamonje izvedenih u pedesetim godinama, kojima su dodati i oni nastali nekoliko godina pre i kasnije od ciljanog razdoblja, podsetnik je na razdoblje koje nije zanimljivo samo kao početak karijere jednog harizmatičnog umetnika već i kao trenutak u kojem se dogodio globalni pomak relevantne umetničke produkcije od figuracije prema apstrakciji. Ne možemo da se ne zapitamo imali išta u stvaralaštvu mladog umetnika što se može uporediti sa situacijom u kojoj je lični razvoj usaglašen sa silnicama vremena u kojima se odvija i osećajem da im njegova vlastita kreativnost pridonosi. Posebno nam je zanimljivo da je Fedor Džamonja, umetnikov sin i upravnik očeve ostavštine, a za ovu izložbu inicijator i selektor radova, projekat pokrenuo u razdoblju globalne promene stvaralačke paradigme kojom je – kao da živimo jedan obrnut proces – jezičac ravnoteže prevagnuo na stranu figuracije.

Situacija pedesetih godina pogodovala je razmišljanjima koja su težila da nadilaze postojeće formule u jedinstvenom zamahu širenja ljudskog iskustva na tehnološki, moralno i intelektualno nova područja. Današnji se pak neusporedivo snažniji naučni razvoj paradoksalno odvija paralelno s neprekidnim jačanjem i širenjem područja regresivnih društvenih tendencija. Kao da je ponestalo i mašte i volje da se koncipiraju radikalno novi stvaralački principi i protokoli. Umetnici su okrenuti recikliranju, preslagivanju i preoblikovanju, u kojima nema ničeg suštinski novog, već se novo pojavljuje samo kao drugo lice starog. Stoga se s današnjega gledišta pogled na jednu deceniju umetničke karijere – čiji se izvrstan početak u domenu tradicionalno mišljenoga figurativnog vajarstva tako radikalno razlikuje od, u istoj meri izvrsne, apstraktne skulpturalne kompozicije izvedene deset godina kasnije – jednostavno čini nadrealnim. Upravo stoga važno je izložbom potvrditi realnost takve dinamike događaja i podsetiti da je barem jednom u istoriji to bio realan prag kreativne (re)evolucije.

Brankо Franceschi
(iz predgovora)