Muzej savremene likovne umetnosti, Novi Sad. Septembar - oktobar 2006.Izložba se bavi ikonografskim predstavama zvezde petokrake (kao ideološkog-verskog simbola) u umetnosti (istočnoevropskog) socijalističkog i postsocijalističkog društva druge polovine XX i početkom XXI veka. Izložba pokušava da uspostavi sinhronijsku usaglašenosti između popularne kulture i visoke umetnosti u zemljama tzv. realnog socijalizma.
 Imre Sabo "Pogled u budućnost", 2006. |  Dragoljub Raša Todosijević "Crna Zvezda", 1993. Intervencija na državnoj zastavi |
 Milorad Stojanović Četvrta Jugoslavija, “neokonceptualni projekat”, 2003/04. Odžaci (ul. Vojvode Mišića 55) foto: N. Milenković |  Marina Abramović Ritam 5, 1974. SKC, Beograd |
 Neue Slowenische Kunst - Novi kolektivizam Plakat za proslavu Dana mladosti, 1987. |  Draško Gagović Akcija skidanja petokarke sa zgrade Starog dvora u Beogradu, 21. februar 1997. Fotografija |
Petokraka pod nogama
Andrej Tišma
Kao neka vrsta sinteze, nastavka ali i dopune studija Lidije Merenik "Ideološki modeli: srpsko slikarstvo 1945-1968" (2002) i "O normalnosti: umetnost u Srbiji 1989-2001" Branislave Anđelković, Branislava Dimitrijevića i Dejana Sretenovića (2005), izložba Nebojše Milenkovića "Zvezda i njena senka" u Muzeju savremene likovne umetnosti u Novom Sadu bavi se okolnostima i zbivanjima u socijalističkoj Jugoslaviji i njihovim odrazom na dela savremenih umetnika. Čak polovina izloženog materijala ima dokumentarni karakter (fotografije demonstracija, mitinga, uličnih akcija, politički leci, knjige, časopisi, uz obiman istorijski pregled u pratećem katalogu), dok eksponati odabranih umetnika sa teritorije bivše Jugoslavije od 40-ih godina prošlog veka do danas uglavnom ilustruju "ispravan" odnos stavaralaca prema, po Milenkovićevoj ekspertizi, dikatatorskim režimima koji su sve vreme pratili ovo podneblje, i zvezdi kao njihovom oličenju. Korišćenje zvezde petokrake u umetnosti Istočne Evrope uvek je i neizbežno bilo u funkciji zauzimanja stava, piše Milenković, ali na ovoj izložbi ne vidimo ni jedan drugačiji stav prema zvezdi osim subverzivnog, negativnog, čime je ovaj projekat sasvim jednostran.
Milenković u katalogu pod naslovom "Kratak pregled nasilja nad duhom" u crno-belom stilu izvodi zaključke o uzročno-posledičnim odnosima stanja koje danas imamo u našoj kulturi, a koje naziva "očajem, depresijom, bezvoljnošću, bezidejnošću i gubitkom identiteta", što čitaoca može navesti na iskreno žaljenje dotičnog pisca i upitanost gde je uopšte našao volje i motivacije da se lati svoga posla.
Autor sve potkrepljuje mnoštvom citata Titovih govora, Zogovićevih izjava, izvodima iz Đilasovih knjiga , opisuje sudbinu disidenata, Goli otok (izlaže sopstvene fotografije i film o ovom zatvoru), studentske proteste1968, crni talas u filmu, zatim eru Miloševića, narastanja nacionalizma, Memorandum, ratove, konačno bombardovanje Srbije i dolazak demokratske vlasti. Ovaj dolazak je naglašeno ilustrovan skidanjem petokrake sa zgrade Starog dvora u Beogradu 1997, koje kao centralni motiv figurira na koricama kataloga, na video projekciji uz skandiranje "Ajmo, ajde svi u napad", a ta ista petokraka postavljena je i na pod galerije, pred noge posetilaca. Tako čitav ambijent u MSLU više podseća na agit-propovsko razračunavanje sa erom socijalizma i njenim nosećim simbolom zvezdom petokrakom, što danas predstavlja lupanje na otvorena vrata, nego na likovnu izložbu sa pretpostavljenim trajnijim umetničkim vrednostima, što bi se iz podnaslova "Ikonografske predstave zvezde petokrake u umetnosti socijalističkog i postsocijalističkog društva" očekivalo.
Ipak, ima i umetnosti. Dušan Otašević u slikarskom triptihu iz 1967. "K komunizmu lenjinskim kursom" na blago ironičan način se poigrava vladajućom ideologijom postavljajući uz Lenjina saobraćajni znak skretanja udesno, Zoran Popović i Jasna Tijardović su fotografski dokumentovali svoj performans iz 1973. postavljanja petokrake na razne delove tela, a tu su i poštanske marke Balinta Sombatija sa motivom petokrake i autoironičnim natpisom "Bili smo heroji" (2001). Raša Todosijević je 1993. na jugoslovensku zastavu postavio crnu petokraku okrenutu naglavačke uz svoj poznati ironični slogan "Bog voli Srbe", a Dragan Papić umesto petokrake koru od banane (1999). Jedan od retkih aktuelnih radova koji ne deluje anahrono je erotična fotografija Tanje Ostojić iz 2004. sa znakom Evropske unije na gaćicama. Ova niska dvanaest žutih zvezdica na plavoj podlozi opominje da ponovo živimo u senci zvezde, sada možda ne toliko dominantne jer se pretvorila u mnoštvo malih, ali u njihovom zagrljaju opet slušamo bajke o savršenom sistemu, sreći i prosperitetu, kakvima su obilovali govori nekih ranijih vođa.
Informacija Muzeja savremene likovne umetnosti u Novom Sadu
Izložba "Zvezda i njena senka" bavi se ikonografskim predstavama zvezde petokrake (kao ideološkog-verskog simbola) u umetnosti (istočnoevropskog) socijalističkog i postsocijalističkog društva druge polovine XX i početkom XXI veka.
Izložba problematizuje, tačnije pokušava da uspostavi sinhronijsku usaglašenosti između popularne kulture i visoke umetnosti u zemljama tzv. realnog socijalizma. Ikonografski model/simbol/predstava crvene zvezde petokrake izabrana je kao polazišna osnova u pokušaju raz/otkrivanja složenih međuodnosa umetnosti, popularne kulture, ideologija, društvenih promena... i valjalo bi da bude tretirana kao simbol koji uveliko nadrasta prvobitnu asocijaciju (komunističkog amblema) i postaje pitanje šireg kulturološkog/civilizacijskog identiteta naroda centralne Evrope.
Sve ovo dešava se u specifičnom socio-političkom i geografskom ambijentu takozvanog realnog socijalizma Titove Jugoslavije, odnosno samostalnih država nastalih nakon raspada iste. U datom kontekstu, ikonografski model/simbol/predstava izabran je kao polazišna osnova u pokušaju razotkrivanja složenih međuodnosa umetnosti i vladajuće ideologije u SFRJ u periodu od kraja II svetskog rata pa do smrti predsednika Josipa Broza Tita 1980. godine - baš kao i periodu nakon Titove smrti, ratova i konačnog raspada zemlje koja je živela u njenoj senci. Klizanjem znaka, značenja i označenog u postkomunističkoj Srbiji govorimo i o uplivu politike (ideologije), u sferu masovne, popularne kulture - sve u kontekstu energije društvenih promena te nove tranzicijske realnosti početkom novog milenijuma. Jednako, i o urušavanju i osipanju te energije u vreme nakon ubistva prvog demokratskog premijera Srbije Zorana Đinđića 2003.godine.
Na izložbi će biti predstavljeni radovi Marine Abramović, Asocijacije Apsolutno, Živka Grozdanića, Uroša Đurića, Ex ekipe A3, Srđana Ilića, Konstantina Kamenova, Lasla Kerekeša, Milana Konjovića, Predraga Koraksića Coraxa, Dragoslava Krnajskog NSK - Novi kolektivizam, Led arta, Branka Lučića, Grupe Magnet, Goranke Matić, Slavka Matkovića, MP_arta, Tanje Ostojić, Dušana Otaševića, Dragana Papića i Miroslava Nuneta Popovića, Zorana Popovića i Jasne Tijardović, Milete Prodanovića, Rajka Radovanovića, Nebojše Radosavljevića Rauša, Imrea Saboa, Jaroslava Supeka, Balinta Sombatija, Dragoljuba Raše Todosijevića, Milice Tomić, Milorada Stojanovića, Tamare Ćetković, Nikole Džafa, materijal Fudbalskog kluba “Crvena zvezda”…
Između ostalog, biće predstavljena i fotografija ubijenog srpskog premijera Zorana Đinđića “Demontaža petokarke sa zgrade Starog dvora” u Beogradu koju je snimio Draško Gagović 21. februara 1997. godine. U povodu održavanja izlože Muzej će objaviti i katalog u kom će biti objavljena studija Nebojše Milenkovića "Kratak pregled nasilja nad duhom" zatim tekst Jovane Stokić "Slepa mrlja ideologije" o Marini Abramović te pogovor "Mutacije crvene žabe" Teofila Pančića. Autori i kustos izložbe: Nebojša Milenković, kustos MSLU, Novi Sad