Endre Farago

Ideja izložbe je nastala tokom priprema za izložbu "Dela jugoslovenskih slikara i vajara u umetničkoj zbirci Gradskog muzeja Subotice", prilikom mapiranja podataka o načinu dospeća pojedinačnih dela u zbirku i mesta te vremena njihovog izlaganja. Taj korpus, jedinstven po svojoj brojnosti, odstupa u odnosu na radove drugih umetničkih kolonija u zbirci – u manjem broju se javljaju npr. dela sa senćanske kolonije. Autorke obe izložbe su istoričarke umetnosti Olga K. Ninkov (slikarstvo, grafika i crtež, uvodna reč kataloga izložbe i kratke biografije sledećih izlagača: Beriša Enđel, Mihajlo Dejanović, Hunor Đurkovič, Endre Farago, Aleksandar Luković, Bela Pehan, Pal Petrik, Radmila Radojević, Gabor Silađi, Petar Šadi, Imre Šafranj, Tomislav Šebeković, Šandor Torok) i Ljubica Vuković Dulić (vajarstvo i kratke biografije sledećih izlagača: Gabor Almaši, Ferenc Kalmar, Aladar Zaharijaš).

Kustosi izložbe su potražili odgovore na pitanje kako i zašto su u subotičku zbirku dospeli u većem broju radovi jedne od najstarijih vojvođanskih kolonija. Jedan od razloga je što Umetnička kolonija Bačke Topole, osnovana je među prvima u Vojvodini 1953. godine, za razliku od ostalih vojvođanskih umetničkih kolonija nastalih nakon Drugog svetskog rata, ne pripada ni jednoj muzejskoj stručnoj ustanovi. S druge strane, Subotica u procesu osnivanja umetničkih kolonija nije iznedrila svoju trajnu umetničku koloniju, ali je 1962. godine ovde osnovan Dokumentacioni centar umetničkih kolonija Jugoslavije, čime je započela serija izložbi i savetovanja na Paliću i u Subotici pod imenom Likovni susret. Međutim, Likovni susret je počeo sa radom u okviru Gradskog muzeja, sve do njihovog (i fizičkog) razdvajanja 1967. godine, kada je Likovni susret ostao u Rajhlovoj palati, a Gradski muzej je preseljen u gradsku kuću.

Veći deo materijala bačkotopolske umetničke kolonije, koji je vremenu nastanka vezan za period od 1953. do 1978. godine, u umetničku zbirku Gradskog muzeja Subotica dospeo je u periodu od vremena doseljenja Imrea Deviča iz Bačke Topole u Suboticu 1960. godine (Devič je ključna figura naše sadašnje prila, pa navodimo o njemu sledeće podatke: od septembra 1958. godine bio imenovan za člana Saveta Galerije Matice srpske u Novom Sadu, od 1960. do 1968. je bio direktor Drame na mađarskom jeziku Narodnog pozorišta u Subotici, od 1962. do 1968. direktor Likovnog susreta, od 1968. do 1970. zamenik sekretara Sekreterijata za obrazovanje i kulturu SR Srbije, od 1970. do smrti generalni direktor Narodnog pozorišta u Subotici), odnosno u periodu kada su Gradski muzej Subotica i Likovni susret funkcionisali jedno u drugom, kao i tokom prvih godina osamostaljivanja Likovnog susreta. Način dospeća navedenog materijala u muzejsku zbirku je tekao uglavnom putem kupovine, u periodu od 1960. do 1969. godine: 1. sa izložbi Umetničke kolonije Bačke Topole (slike P. Petrika, M. Dejanovića, G. Silađija, A. Lukovića, T. Šebekovića i skulptura G. Almašija); 2. sa samostalnih izložbi u Subotici slikara i vajara učesnika kolonije (slika R. Radojević, T. Šebekovića i skulptura A. Zaharijaša); 3. sa drugih kolektivnih izložbi (npr. slika E. Faragoa); 4. kupovinom od samih autora (npr. slika I. Šafranja). Ovakvi slučajevi učvršćuju mišljenje da se ne radi o pukom dokumentovanju rada umetničke kolonije, nego i praćenju stvaralačkog rada pojedinih umetnika i obrnuto, tj. da se te dve stvari ne mogu razdvajati prilikom prikazivanja umetnika i njihovih dela. Druga mogućnost nabavke je bila putem poklona. Podaci o poreklu i uvrštavanju autorskih dela zbirci nalaze se u katalogu, a navedeni su i na izložbi.

Većina autora čiji su radovi zastupljeni u ovom korpusu su Subotičani, bez obzira što su neki od njih vremenom napustili grad, npr. E. Farago ili R. Radojević, a ne može se zanemariti ni činjenica da su prisutni scenografi (E. Farago, Mihajlo Dejanović, Pal Petrik) i kostimograf (R. Radojević) subotičkog Narodnog pozorišta. Osim njih, tu su i saradnici Likovnog susreta (G. Silađi, P. Šadi, Šandor Torok), ali i stvaraoci van Subotice (B. Enđel sa Kosova, A. Luković-Lukijan iz Beograda, B. Pehan iz Vrbasa). Nabrojana imena jasno odslikavaju jugoslovenski karakter bačkotopolske umetničke kolonije, kao i zastupljenost više umetničkih grana (slikarstvo, vajarstvo, grafika).

Sadašnja istraživanja kao i prezentaciju možemo smatrati i početnom fazom jednog dugoročnog procesa usmerenog na sličnu obradu zbirki drugih ustanova, kao i štampanog materijala – vezanog i za rad topolske, ali i ostalih kolonija. Dela nastala na kolonijama i izložena na njihovim izložbama, a koja ne dospevaju u njihovu zbirku, umetnici i danas nose sa sobom i izlažu ih dalje. Izvestan broj takvih dela vremenom dospevao je i dospeva u neku od javnih zbirki, ili se nalaze u privatnom vlasništvu. Sadašnjom izložbom Gradskog muzeja Subotica ističe se jedan novi pogled na vezu javnih zbirki i likovnih kolonija, što ujedno može unaprediti istraživanja u oblasti stvaralaštva pojedinih autora i organizatora umetničkih zbivanja, tj. pokreta umetničkih kolonija.

Olga K. Ninkov