Najnovija izložba Zorana Todovića u Malom likovnom salonu, novosadskoj publici prikazuje grafičke listove nastale u poslednje tri godine. Na zidu je izloženo šest grafika, izrađenih tehnikom digitalne štampe, dok stvarni fokus postavke jeste zagonetna kvadratna Crna kutija postavljena u prostoru. Grafičko istraživanje Zorana Todovića polazi od elementarnog geometrijskog oblika – kvadrata, a radovima je umetnik simbolično dao ime Ikone, prisećajući se Maljevičevog Crnog kvadrata izloženog u samom uglu prostorije na Poslednjoj futurističkoj izložbi slika 0.10. Formu kvadrata Todović je istraživao još 1984. godine u seriji grafika izrađenih u tehnici linogravure (galerija Kolačevog narodnog univerziteta, Beograd) i u okviru izložbe Beogradski zid, formirajući tada monumentalnu vremensko-prostornu instalaciju. Instalacija je bila sačinjena od fragmenata novinske hartije, koja je kvadratima beskonačno ponavljanim u pravilnom rasteru prekrivala čitave zidove galerije beogradskog Grafičkog kolektiva.

Svaki grafički list od šest izloženih grafika kvadratnog je oblika, a unutar njega centralno je pozicionirana površina izvedena iz kvadrata štampana u čistim osnovnim i izvedenim bojama. Umetnik je fasciniran upravo onim bojama koje je 1666. godine Isak Njutn ugledao kada se svetlosni zrak prelamanjem kroz staklenu prizmu preobrazio u čudesni spektar boja. Iako je Njutn tada eksperimentalno dokazao da crna i bela nisu deo spektra, Todović ih implementira kao važne činioce svog grafičkog istraživanja, pridružujući im i smeđi ton, nastao mešavinom komplementarnih parova. Kada posetilac otvori Crnu kutiju, unutar nje nailazi na Belu kutiju, u kojoj je pohranjena serija od devet malih grafičkih listova. Ove grafike su štampane na ručno izrađenom papiru, a spoj strukture ovog papira i digitalne štampe rezultirao je vibrantnom štampanom površinom. Listanjem grafičkih otisaka posmatrač nailazi na pojedine perforirane grafike. Perforacija kvadratnog ili pravougaonog oblika na površini grafičkog lista, nudi mogućnost dobijanja novih polihromnih kompozicija, upuštanjem u igru preklapanja različitih grafika.

Moguće je napraviti stotine kombinacija, jer se svaki list, s obzirom da je kvadratnog oblika, može pozicionirati duž jedne od svoje četiri stranice, a zatim uparivati sa bilo kojim od preostalih osam otisaka. Još zanimljiviju soluciju predstavlja posmatranje stvarnog sveta kroz ovo perforirano polje. Na taj način svaki slučajni isečak stvarnosti privremeno može postati deo kompozicije, a samom posmatraču je ponuđena apsolutna sloboda da upravlja procesom kadriranja te stvarnosti. Ova mogućnost kreiranja nove kompozicije sa elementima fragmentirane stvarnosti još jednom dovodi ovaj rad u vezu sa Beogradskim zidom. U drugom smislu, ono što je na malim grafikama perforacijom papira realizovano kao kvadrat, na velikim otiscima postaje odsustvo bojene štampane površine u vidu plemenite i nevine beline papira. To imaginarno neodštampano kvadratno polje dekomponuje oblik kvadrata stvarajući novi poligonalni geometrijski oblik.

Ovi uzbudljivi grafički eksperimenti prizivaju u sećanje Albersova istraživanja. Međutim, dok Albers dosledno upisuje kvadrate unutar kvadrata, pozicionirajući ih uz donju ivicu, Todović se bavi podelom kvadratne površine po horizontalnoj i vertikalnoj osi na jednake polovine, a zatim na sve manje jedinice – kvadratne ili pravougaone. Presecima vertikalnih i horizontalnih linija uspostavlja se čvrsta ali utopijska ravnoteža. Vizuelno usaglašavanje malih i velikih kvadrata rezultira kvadratnom formom koja ih objedinjuje, i pritom biva upisana u okvire kvadratnog papira. Na svakom otisku uspostavlja se autentičan odnos „bele“ površine papira i specifične hromatske konfiguracije geometrijskih polja. Iako je prikazani kvadrat očigledno dvodimenzionalan, te se sve odigrava u sklopu jednog plana, određena obojena polja istupaju napred sa ciljem da upiju pogled posmatrača i da ga preplave. Istraživanje dejstva prostornog potencijala boje unutar dvodimenzionalne kompozicije još jednom potvrđuje da boje mogu da se povuku u dubinu ili iskorače napred, u zavisnosti od međusobne interakcije sa susednim bojama. Umetnik nam ovim postupkom pokazuje da deljenjem površine boja ne gubi svoju snagu. Bojena površina ma koliko bila mala, i dalje ima moć da uspostavi odnos sa drugom bojom kao i sa pozadinom, dok oko zavedeno polihromijom samozadovoljno upija kolorit.

Jasna Gulan Ružić